Zeigarnik Etkisi

Gerçekten kavuşamayınca aşk olur mu? Sevdiğimiz kişiye kavuşamadığımızda kendimizi eksik hissettiğimiz zamanlar olabilir. Bunun yanı sıra, sürekli onu düşünebiliriz. Bu duruma benzer şekilde sevdiğimiz dizinin diğer bölümünü izleyemediğimizde veya bir sonraki bölümü izlemeyi beklerken de benzeri durumları yaşayabiliriz. İlk durumda bir insana olan sevgi varken ikinci durumda ise bir diziye olan sevgi söz konusudur. Peki, bu iki durumda da nasıl benzeri düşüncelere ve duygulara kapılabiliriz? Bu sorunun cevabını zeigarnik etkisi olarak cevaplayabiliriz. 

Zeigarnik Etkisi Nedir? 

Zeigarnik etkisi, tamamlanmamış veya yaşanmamış durumların tamamlanmış/yaşanan durumlara göre birey üzerinde o durumu daha kolay hatırlatmayı ifade eden bir kavramdır. Bu etkisi sayesinde yarım kalmış durumlar daha kolay hatırlanır ve sürekli beynimiz de dönüp durabilir. Böyle bir etkiye neden kapılır ki insan? Bu durumun oluşmasının bazı sebepleri vardır. Örneğin; bireyin yaşadığı durumu tamamlama ihtiyacı hissetmesidir. Aynı zamanda, beynimiz tamamlanmamış durumları daha kolay hatırlatır. Çünkü beynimizde bu durumlar için seçicilik mevcuttur.

Zeigarnik etkisinin kanıtı olarak, laboratuvar ortamında bir gruptan matematik problemini çözmek(tamamlamak) ve boncuk dizmek gibi toplamda 20 farklı görevleri yapmaları istenmiş. Fakat, deney sürecinde bazı görevlerde katılımcıların süreci bilinçli şekilde kesintiye maruz bırakıldı. Geri kalan görevlerde ise herhangi bir kesinti durumu olmadı. Yapılan gözlemlere göre kesintiye uğratılmış görev sürecinde kesintiye uğratılmamış görev sürecinde farklılık olup olmadığını ölçmek amaçlanmıştı. Deneyin son kısmında katılımcılarla görüşüldü. Burada katılımcıların %90’lık kısmı kesintiye uğradıkları görevleri daha net hatırladıklarını ifade etti. Buradan yola çıkarak zeigarnik etkisi yapılan deneylerle de bu durum kanıtlanmıştır. 

Zeigarnik Etkisi Nasıl Keşfedildi?

İsminden de anlaşılacağı gibi Bluma Wulfovna Zeigarnik tarafından keşfedilmiştir. Zeigarnik, Berlin’de bir restoranda pozitif psikolojinin kurucusu olan Profesör Kurt Kewin ve birkaç psikolog ile yemek yerken garsonun siparişleri kâğıt yerine aklına tutarak alması masadakilerin ilgisini ve dikkatini çekmiş. Bunun üzerine garson ile yaptığı görüşmeler sonucunda siparişlerin tamamlandıktan sonra garsonun beyninden silindiğinin farkına vardılar ve çeşitli deneyler sonrasında bu durum kanıtlandı. 

Zeigarnik Etkisini Kendimiz İçin Nasıl Avantaja Çevirebiliriz?

Tamamlanmamış veya yarım kalan durumları daha iyi hatırlamamızı sağlayan bu etki özellikle erteleme davranışı için verimli olabiliyor. Nasıl mı? Erteleme davranışı içindeki bir birey çeşitli olay veya söylemlerle durumları erteleyebilir. Fakat yarım kalmış durumları düşünmeye ek olarak çeşitli içsel ve dışsal motivasyonlar ile ertelenen durum artık tamamlanmış bir durum haline gelebilir. Örneğin; 1 haftalık süreç içerisinde rapor yazıp teslim etmesi gereken biri sürekli bu yarım kalan durumu düşünebilir. Buna ek, bu durum bitince düşünmeyi bırakıp ne kadar rahatlayacağını aklına getirip kendini motive edebilir. 

Özetleyecek olursak, izlediğimiz dizinin sonunu veya bir sonraki bölümü merak etmek ve bunun aklında çıkmaması, garsonların kağıt kullanmaya gerek duymadan siparişleri aklında tutabilmesinin sebebi zeigarnik etkisidir. Çünkü bireyler tamamlanmamış görevlere göre bellek avantajına sahiptir. Genellikle ortalamaya göre neredeyse 2 kat daha hatırlama etkiye sahiptir. Bu durumu avantajımıza çevirebiliriz. Örneğin; erteleme davranışı için bu etkiyi kullanabiliriz. Böylelikle sürekli ertelenen ve düşünülen durum artık işlerimizin tamamlanmasını ve bizlerin rahat etmesini sağlar.

Yazar: Psk. Dan. Dilan KARAKOÇ 

İnstagram: psk.dan.dilankarakoc 

Sonraki Yazımızı İnceleyin Sosyal Biliş